STVDIA LATINITATISCOMMENTARII LATINI PONTIFICII INSTITVTI ALTIORIS LATINITATIS |
|---|
 |
Moderator |
STVDIA LATINITATISCOMMENTARII LATINI PONTIFICII INSTITVTI ALTIORIS LATINITATIS |
|---|
|
Moderator |
BEATISSIMO PAVLO PP. VI
OLIM CVI JOHANNES B. NOMEN MONTINI
POPVLORVM PROGRESSIONIS AVCTOR
HVMANAE VITAE DEFENSOR
BONVS GREGIS PASTOR MYSTICAE GUBERNATOR NAVIS
OBVIAM FRATRIBVS COMMVNIONEM IN CHRISTO QVAERENTIBUS
PRIMVS POST APOSTOLORVM PRINCIPIS EXORDIA
IN IPSAS EVOLAVIT FELICI AMPLEXU REDEMPTORIS PLAGAS
INDORVMQVE INVISIT FINES AFRVMQVE
GENTESQVE AMERICAE PAVPERRIMAS
VESTIGIA
SEQVENS GENTIVM APOSTOLI
PAVPER FACTVS DIVITIAS JESU CORDIS OSTENDIT
HOMINIBVS BONAE VOLVNTATIS
ECCLESIAM SVAM QVOQVE
LATINITATIS STVDIIS FAVENS VETERVMQVE SAPIENTIAE
SALESIANORVM DOCENDIS SOCIETATI CONCREDIDIT
blasius a. mcmlxviii
DOCUMENTA
Elogia
I
DVLCERIDENTI IOANNI PAVLO I
QVI CHRISTI IN PARVVLOS LATE OSTENDIT AMOREM
MIRO CANDORE EVANGELICA SIMPLICITATE
RATIONEM DOCVIT
CATHECHESIS TRADENDAE
II
FIDEI CONFESSORI
IOANNI PP. PAVLO II
DE LABORE SOLIS PROFICISCENS
SOLEM INVICTVM REDEMPTOREM HOMINIS AETERNA LVCE CORVSCAVIT
DIVITEM IN MISERICORDIA MVNDO OSTENDIT
DOLOMITICAS VEL ASCENDENS ALPES
IN TENEBRIS GELV TVRBINE
CVNCTA CALIGANTE CONFUNDENTE
GLORIAM CECINIT SVMMO IN EXCELSIS DEO
PACEM OPTAVIT MORTALIBVS IN TERRIS HOMINIBVS
RESTITIT QVOQVE CVRRV SVO DIVRNVS SPLENDOR
TANTO OCCAECATUS CANDORE TANTA ANIMI LVCE
BEATAE EUSEBIAE F.M.A.
PONTIFICII INSTITVTI ALTIORIS LATINITATIS SERVATRICI
GRATIARVM ACTIO PROTECTIONIS INVOCATIO PERENNIS VENERATIO
Statuta
Auctoritates
Quaestiones
Lexicon recentioris Latinitatis
Epistula cursoria
Blasius fecit Anno MM
STVDIA LATINITATIS
Conspectus rerum generalis
Numerus I - Anno MM
STVDIA CHRISTIANISTICAE SCIENTIAE NOSTRA AETATECOAEVAE COMPOSITIONIS LATINAE DOCVMENTA
PAOLO UBALDI
Omnes quibus est cordi Latinitas classica et christiana libentissime suscipiuntur
In Ecclesia Catholica multa per saecula non solum decretum et relatum, sed etiam cantatum, oratum et suspiratum est lingua Latina. Christifideles catholici - sive in Italia sive quolibet orbis terrarum loco - unitatem et identitatem invenire poterant in eisdem ritibus eademque lingua. Ad patefaciendas caerimonias et doctrinam hodie iuste adhibentur linguae vernaculae, sed servanda est sollemnitas universitasque linguae Latinae. Nam amissa est sollemnitas formularum Absolutionis ("Ego te absolvo..."), Matrimonii ("Ego coniungo vos..."), Consecrationis Eucharisticae ("Hoc est corpus meum..."), Benedictionis ("Benedicat vos Omnipotens Deus...") et aliorum rituum cantuumque Latinorum. Lingua Latina abrogata, Ecclesia Catholica videtur renuntiare post circiter 2000 annorum suae Latinitati. Qua de re exoptamus ut in aliquibus paroeciis redeat usus linguae Latinae in celebrationibus dierum Dominicarum unae minimum Missae, et Vesperorum et Benedictionis Eucharisticae.Ex hac abrogatione autem orta est magna neglegentia linguae Latinae non solum in scholis publicis, in quibus nolunt studium huius linguae quidam inimici Ecclesiae, sed etiam in seminariis et scholis catholicis. Nunc Italicorum seminariorum alumni et novi sacerdotes ignorant hanc linguam (quia nullum vel minimum est optimorum scriptorum Graecorum et Latinorum studium) atque ipsam Ecclesiae historiam. Ideo huius linguae studium in pristinum statum restituendum est ubi abrogatum vel minutum: et maxime in studiorum Universitatibus Latine e consuetudine loquendum est professoribus qui grammaticam discipulos bene doceant.
Revera post finem Imperii Romani fuit Ecclesiae Catholicae, quasi divino munere, linguam et civilitatem Latinam servare, tradere propagareque. Et nostra aetate, cum conatur Europam Unitam constituere, nulla alia lingua ad unitatem confirmandam aptior est quam Latina. Qua re Aquileiae, in urbe Foroiulianensi, nuper constitutum est Centrum Latinitatis Europae, cuius consilium est hanc condicionem viris doctis deferre.
Item Latinitatem iuvant Academia Latina Finnica et nuntii radiophonici Latini qui in Finnia Tuomo Pekkanen transmittit atque rubrica telematica Latina "Breviter... sed quotidie" quam gratis Felix Sánchez Vallejo S. I. in situ Interrete Pontificiae Universitatis Gregorianae curat. Et quippe gratulandum est quia Finnicus praeses Unionis Europaeae interea linguam Latinam publicam in eadem Unione fecit, constituens quoque in proprio situ Interrete nuntios cotidianos et magistrum informaticum qui ipsam linguam docet. Denique Stephanus Rocca in commentariis qui "Latinitas" inscribuntur a. 2000 omnes situs Interrete et eorum inscriptiones cursuales indicavit, in quibus lingua Latina agitur.
Magna laude autem dignum est Opus Fundatum "Latinitas", quod quater in anno commentarios, auspice Sede Apostolica, edit et quotannis Certamen Vaticanum indicit ad scripta linguae Latinae cultorum praemiis honestanda. In eisdem commentariis qui "Latinitas" inscribuntur a. 1989 card. Petrus Palazzini denuntiavit in Ecclesia Catholica occasum linguae Latinae, quam clerici omnino ignorant, etsi verbum "clericus" e more significat virum doctum, cultorem maxime huius linguae. Eius sententia, non solum in celebrationibus, sed etiam in Ecclesiasticis conventibus sive congressibus potius adhibetur linguarum male cadens mixtura quam lingua Latina, quae dignitatem, auctoritatem sollemnitatemque religiosis eventibus fert. Praeterea card. Palazzini adnotavit: linguam Latinam more tradito esse linguam liturgiae catholicae; hac lingua concessum esse directum accessum scriptis Sanctorum Patrum Ecclesiae; hanc linguam confirmatam esse variis documentis conciliaribus et postconciliaribus a Summis Pontificibus, recte explanatis quibusdam S. Concilii Vaticani II decretis; e praescripto "Musicam sacram" (a. 1967), a Christifidelibus posse Missam lingua Latina audiri novo quoque ritu; e constitutione de sacra Liturgia "Sacrosanctum Concilium" (art. 54), ab eis posse recitari vel cani Latine partes Missae eisdem pertinentes. Eadem constitutio - ut card. Palazzini ait - linguae vernaculae usum induxit in partes Missae didacticas et in Sacramentorum administrationem ut populus participior esset, sed eundem usum canoni non extendit, ut nunc fit.
Nam eadem constitutio ex art. 36 sic ad verba statuit: "§ 1 Linguae Latinae usus, salvo particulari iure, in Ritibus Latinis servetur. § 2 Cum tamen, sive in Missa, sive in Sacramentorum administratione, sive in aliis Liturgiae partibus, haud raro linguae vernaculae usurpatio valde utilis apud populum exsistere possit, amplior locus ipsi tribui valeat, imprimis autem in lectionibus et admonitionibus, in nonnullis orationibus et cantibus, iuxta normas quae de hac re in sequentibus capitibus singillatim statuuntur." Et ex art. 54: "Linguae vernaculae in Missis cum populo celebratis congruus locus tribui possit, praesertim in lectionibus et in 'oratione communi', ac, pro condicione locorum, etiam in partibus quae ad populum spectant, ad normam art. 36 huius Constitutionis. Provideatur tamen ut christifideles etiam lingua Latina partes Ordinarii Missae quae ad ipsos spectant possint simul dicere et cantare." Denique, de studiis ecclesiasticis recognoscendis, decr. de Institutione Sacerdotali statuit: "13 [Sacrorum alumni] eam linguae latinae cognitionem acquirant, qua tot scientiarum fontes et Ecclesiae documenta intelligere atque adhibere possint. Studium linguae liturgicae unicuique ritui propriae necessarium habeatur, cognitio vero congrua linguarum Sacrae Scripturae et Traditionis valde foveatur."
Neque spernendum neque obliviscendum omnino videtur quod S. Concilium Tridentinum a. 1562 statuerat ex canone 9 "de ss. Missae sacrificio": "Si quis dixerit [...] lingua tantum vulgari Missam celebrari debere [...]: anathema sit."
In Italica urbe Sancti Severi, Sodalicio Daunorum curante, facti sunt conventus Europaei ad linguam Latinam fovendam, in quibus questum est linguam Latinam omnino abrogatam esse in liturgia catholica ultra permissionem S. Concilii Vaticani II atque contra huius linguae defensionem non semel a Summis Pontificibus oblatam.
Certe, licet Missam lingua Latina poscere, sed nonnullis sub condicionibus: quod nec facile nec frequens est. Attamen quidam reditus ad antiquum ritum pueritiae iuventutisque Ecclesiae alliceret multos homines mulieresque aetate provectos qui abscesserunt ea. Scripsit Abbas Petrus (Francogallice "Abbé Pierre") in libro suo qui Testament inscribitur: "Nova liturgia confudit complures fideles seniores, qui nequeunt suam fidem Christianam ad iuniores tradere."
Denique studium linguae Latinae (modus et methodus cogitationis atque instrumentum rationis) aperit intellectum, iuvat ratiocinationem, prodest memoriae: quippe facit ut legamus comprehendamusque vetustos libros fidei, orationis, doctrinae, poesis, scientiae et iuris, tamquam vetusta monumenta et inscriptiones quibus sunt adumbratae nonnullae gentium res gestae.
Praeter sollemnitatem linguae Latinae, in Ecclesia olim erant alia sollemnia. Multa per saecula organum vel harmonium et cantus Gregorianus signaverunt Ecclesiam. Quidam chori Latini movebant divinos spiritus qui in Paradisum Christifideles adducebant. Hodie in ecclesiis adhibentur et citharae et fidiculae et tubae et tympana; atque novi cantus "sacri" simili sunt illis qui audire possumus in tabernis. Catervae iuvenum, quibus deficit sensus sacri et qui oblectamentis tabernariis ebrii sunt, habent ecclesias tamquam tabernarum discothecariarum appendices et in ecclesiis iterant sonos, rhythmos et choreographicos scaenicosque gestus. Certe, iuvenes ad Ecclesiam allici oportet, sed quaedam musica adhibenda est extra ecclesias: in ecclesiis adhibendum est organum vel harmonium, atque sacri sunt cantus quos memoria tradidit, et in primis cantus Gregorianus, qui magnam affert sollemnitatem. Praeterea, sono organi in ecclesiis abrogato, nullae fere sunt in orbe terrarum scholae organi, quam ob rem hodie valde deficiunt organi modulatores atque pereunt ipsa organa et ars organaria.
In cantum Gregorianum confluunt et commiscentur elementa Iudaica, Graeca, Romana et Christianorum propria, quae disposita sunt saec. VI, aetate pontificis Gregorii Magni. Collectio duas partes continet: Graduale Romanum, quod cantus Missae colligit, et Antiphonale Romanum, quod cantus Officii Divini colligit. In hoc austero cantu nuda modulatio in lucem profert et amplificat significationem religiosam omnium verborum: quandoque voce sua homo videtur se extollere ad summos tholos, ut Deum consequatur et Ei fervidos sensus animamque committat. Quippe modus traditus canendi proprius Ecclesiae est Gregorianus; etsi clari modulatores, ut exemplo utar Laurentius Perosi, confecerunt pulcherrimos cantus polyphonicos.
Haec sollemnitas substitui non potest. Missa de Angelis, Pater noster, Pange lingua, Salve Regina et Stabat mater cantus erant non mutandi ut nostra poscit morosa aetas, quia apti ad caelestia aeternitatis limina consequenda. Nam, cum "Kyrie" canere incipiebatur ad Missam de Angelis celebrandam, tum vere dies festus erat; idque candidam laetitiam diu imbuebat, maxime si in die festo etiam sacrae Vesperae et Benedictio Eucharistica celebrabantur. Hodie hi ritus desunt: frustra clari modulatores confecerunt Magnificat, Tantum ergo et Laudate Dominum, cantus qui neglecti sunt, tamquam ostensoria, quae olim praestantissima opera gemmariorum, nunc inutilia, quibusdam in receptaculis relegata sunt.
Verum est hodie in ecclesiis fieri complura antiquorum cantuum Latinorum sonorumque sacrorum spectacula; sed antiqui cantus Latini sonique sacri confecti sunt sicut orationes ad celebrationes prosequendas, non ad spectacula praebenda sine celebratione.
Certe, lingua Latina, cantus Gregorianus et pristina sollemnitas rituum manent in Basilica Petriana aliisque paucis ecclesiis, etiam ad usum televisificum, et in statione radiophonica Vaticana; sed desunt in reliquis fere orbis terrarum. Quippe et in nova liturgia catholica manent verba Hebraica (Alleluia, Amen, Osanna, etc.) Graecaque (Kyrie, etc.) et admissa sunt verba extera, sed in exsilium pulsa sunt verba Latina.
Magni momenti erant etiam partes Missae quas sacerdos dicebat non clara sed submissa voce, quasi secreto, atque in quibus mysterii sollemnitatem melius percipere et privatum cum Deo colloquium incipere quisque poterat. Nam idem canon 9 "de ss. Missae sacrificio" S. Concilii Tridentini sic statuerat: "Si quis dixerit Ecclesiae Romanae ritum, quo submissa voce pars canonis et verba consecrationis proferuntur, damnandum esse [...]: anathema sit."
In suo libro cui Italice est index "Introduzione allo spirito della liturgia" card. Ioseph Ratzinger, abhinc viginti annos praefectus Congregationis pro Doctrina Fidei (quondam S. Officii), memorans pristinum Missae ritum, deploravit iam Crucem non esse in medio altari: eius sententia, non sacerdos exadversus fideles exstans, sed Christus fidelibus contemplandus est, quia Salvator est centrum celebrationis. Praeterea deploravit in novo ritu musicas Anglice nuncupatas "rock" et "pop", quasdam choreas et manus inter se complexas ad pacem dandam, quia animi evagationem afferunt. "Certe erratum est - ait - novum ritum omnino recusare, sed multa emendanda sunt, ne ulla comprobatio detur quibusdam novitatibus experimentisque non opportunis."
Et - ut acta diurna rettulerunt - card. Darius Castrillón Hoyos, praefectus Congregationis pro Clericis, Consilii de legum textibus interpretandis et Consilii pro Christiana catechesi, m. Nov. a. 2000 asseveravit: "Fideles qui fidem suam exprimunt per Missam S. Pii V, hoc ritu honeste Eucharistiam consequuntur. Iidem fideles numquam habendi sunt 'temporis acti reliqua', sed homines mulieresque quibus delicatissimus quisque debetur pastoralis conatus." Qua de re - ut patet - Episcopi, post serenam aestimationem, quandam non semper aequam repugnantiam superare et largiores esse possunt ad unam minimum Missam Tridentinam S. Pii V concedendam in celebrationibus paroecialibus dierum Dominicarum, cum petita sit religiosa mente, ut aliqui Christifideles modo quo animus sincere cupiat orare possint.
Nam Summus Pontifex Ioannes Paulus II, paterna cum sollecitudine, in epistula motu proprio data "Ecclesia Dei" a. 1988 sic ad verba scripsit et statuit: "5.b) His omnibus fidelibus catholicis, qui se vinctos sentiunt quibusdam antecedentibus formis liturgicis et disciplinaribus traditionis Latinae, significare optamus etiam voluntatem Nostram - quacum petimus ut consocientur voluntates Episcoporum eorumque omnium, qui in Ecclesia ministerium exercent pastorale - facilem iis reddendi communionem ecclesialem rationibus necessariis ad tuendam observantiam eorum appetitionum... 6.c) insuper, ubique observandus erit animus eorum qui se sentiunt traditioni Latinae liturgicae vinctos, idque per amplam ac liberalem applicationem normarum iamdiu ab Apostolica Sede editarum, quod attinet ad usum Missalis Romani iuxta editionem typicam anni 1962."
Et locorum sacrorum sollemnitatem frangunt applausus clamoresque quos nova consuetudine saepissime in ecclesiis turbae faciunt pro sacerdotibus, sponsis, defunctis aliisque causis: semper tacitum punctum meditationis orationisque efficacius est quam tumultuosa animi declaratio, maxime pro defunctis a viris violentis occisis. Applausus, qui histriones decent, mortis sollemnitatem offendunt: ubi mors ibi solum oratio et silentium licent.
Sollemnitatem Ecclesiae Catholicae afferebant quoque paramenta sacerdotalia, quae in diebus festis splendebant textis, coloribus, variis ornamentis. Praeterea vestimentum cotidianum sacerdotis eminebat omnibus in locis: atque, cum nunc quidam sacerdotes soleant vestiri sicut pannosi baiuli, sine dignitate, olim sive in laetitia sive in maestitia nigra tunica talaris, album focale encausto obductum, lacerna, tonsura et tricornis pileus dignitatem auctoritatemque indicabant; et sine verbis monebant, reprehendebant, hortabantur.
Sollemnitas consistebat quoque in templorum maiestate, de qua late scriptum est in libris biblicis 2 Sm 7, 1 Re 5-9, 2 Cr 3-6. Aedes cultus nuper exstructae, quae ne ecclesiae quidem nuncupantur sed aulae liturgicae, saepe similes sunt tabernis discotechariis, tentoriis circensibus, aedificiis ad artes constitutis, theatris, horreis. Atque cum in vetustis ecclesiis admirari possumus formas, artificia, ornamenta coloresque et considerare opera picta, tectoria tesselataque effingentia Sanctorum vitam, biblicos casus miraculaque (quae "Biblia pauperum" dicuntur, opera saepe clarorum artificum, peritorum arte sacra iam desueta), tum in aedibus cultus nuper exstructis saepe regnant foeditas, asperitas, frigiditas, rusticitas: saepe Christifidelium oculi offendunt in columnas e nudo caemento, in parietes e cruda maltha, in lateres, tubos et ferreas laminas; atque, si quod simulacrum vel quae imago est, nihil habet sacrum, propter deformitatem; et, quasi id non satis sit, molles aures sonis et cantibus profanis laceratae sunt. Ut S. Concilium Nicaenum II (a. 787) iudicavit, cum, Sanctorum historias legendo in libris , eorum passiones meminimus et ad ipsam virtutem ducimur, tum, in pictis imaginibus eorum passiones videndo, ad memoriam imitationemque eorum fortitudinis pervenire possumus.
Olim celebrationum sollemnitas consistebat etiam in multis candelis ardentibus et floribus qui altaria ornabant. Hodie in celebratione quoque Missarum festarum solum duae candelae ardent dum reliquae (si sunt) manent exstinctae et argentea candelabra iam inutilia sunt; et flores non a piis Christifidelibus, in domesticis hortis lecti, ad altaria sponte offeruntur et totas ecclesias odorant, sed a floricultoribus qui venditant arte ac pretio ponuntur atque, in locis clausis non naturaliter tractati, saepe non olent.
Olim in omni ecclesia erant pulpitum et baptismalis fons, saepe praestantissima opera a claris artificibus exstructa, sculpta ornataque. In pulpito sacerdos ministerium praedicationis exercebat; et eius vox, quasi de caelo profluens, sollemnitate auctoritateque valebat. Contra, hodie pulpita et fontes sunt opera inutilia et ideo deleta vel delenda.
Nostra aetate deficit etiam sonus campanarum, quae olim pulsabantur ad Christifideles invitandos et ad praecipua caerimoniarum momenta signanda, ita ut absentes quoque participes essent. Campanae diffundebant laetitiam, maestitiam, spem, timorem. Intra ecclesias, tintinnabula invitabant praesentes ad gestus rituales atque prosequebantur praecipua momenta sollemnitatis et meditationis, ut exemplo utar Consecrationem et Benedictionem. In Missa sollemni, post tres sonos invitationis, campanae pulsabantur ad "Introitum", "Gloria", "Sanctus" et "Ite, Missa est"; in die pulsabantur mane, meridiem, vesperum nuntiantes, pro Officio Divino, pro defunctis et interdum propter processiones, incendia terraeque motus. Hodie, novo modo, in compluribus ecclesiis campanae modulantur cantiones sicut musica instrumenta, ideo modum proprium frangentes: quod quidem non decet ipsas campanas.
Sollemnes autem erant Missae pro defunctis in exsequiis et die tricesimo vel anniversario celebratae, quia in ecclesiis tabulata parabantur et multi sacerdotes et clerici orabant: tunc campanae maeste pulsabantur ad "Requiem", "Dies irae", Sanctus" et "Libera me, Domine" atque propinquos et defunctorum amicos ad gemitus movebant.Contra, hodie perraro pulsantur campanae et tintinnabula; atque - quod grave est - deest Paschalis campanarum pulsatio quae eodem puncto temporis fiebat et omnes excitabat ad animi motus et ad veniam, quia tunc aer vibrabat divina Christi praesentia.
Olim ante Pascham tredecim per dies in ecclesiis sacrae imagines violaceis telis velabantur: quod Christifideles ad maestitiam et poenitentiam ob Iesu passionem excitabat.
In Sicilia, post biduum in quo campanae silentes substitutae erant crotalis sive tabulis sive trocleis ligneis (vulgo "tròcculi"), Sabbato Sancto, paulo ante meridiem (quia caerimonia Paschalis fiebat mane, non media circiter nocte sicut in Nativitate Domini), ipso puncto temporis in quo Episcopus vel praepositus incipiebat hymnum "Gloria in excelsis Deo", praesente canonicorum collegio, supra altare primarium apparebat simulacrum Christi de sepulcro resurgentis et pulsabantur - repente, simul, festive, diu - campanae omnium ecclesiarum. Hoc erat quidam susurrus, chorus, concentus, symphonia, quod ab excelsis veniebat et invadebat aedes, vias, urbes, rura. Toto ex anno hoc unum erat punctum mirum et singulare. Omnes Christifideles prius se prosternabant et terram contingebant osculo, deinde inter se complectebantur et osculabantur; et, si quis cuidam iniuriam fecerat, ad eum libenter ibat veniam petiturus, et omnes in gratiam cum Deo et cum aliis redibant, quia Pascha erat dies universae pacificationis. Tunc filii manus osculabantur parentibus; et parentes pueros suos ovis et dulcibus donabant et, capite cum arripuissent, ter eos extollebant dicentes: "Cresce, cresce, quia Dominus resurgit!"; et sponsa accipiebat a sponso agnum crusto figuratum, una cum anulo vel monili. Sono fere divino longinqui agricolae operariique operas intermittebant atque, terra contacta osculo, laeti orabant et Deo gratias agebant.
In Christifidelibus quidem propter sollemnitatem magna erat laetabunda animi commotio. Nunc omnibus qui hoc expertum habuerunt idem punctum est solum gratissima recordatio felicis innocentiae, quae iam non exstat!
Carmelus Ciccia
DAVID
