Życie - dokonania rzeźbiarskie, nagrobkowe i artystyczne Józefa Rachowała

Józef Rachwał urodził się 1 grudnia 1889 r. w Popkowicach jako syn najemców Andrzeja i Julianny, z domu Mazur, małżonków Rachwał. Od wczesnych lat życia wykazywał wszechstronne uzdolnienia artystyczne. Dlatego też ówczesny właściciel majątku w Popkowicach dziedzic p. Piasecki zainteresował się uzdolnieniami czternastoletniego chłopca i skierował go na naukę do Szkoły Artystycznej w Warszawie.

Następnie przeniósł się do Krakowa i na Akademii Sztuk Pięknych studiował rzeźbę i jednocześnie uczęszczał do szkoły muzycznej w klasie skrzypiec.

Józef szybko przyswajał sobie wszechstronną wiedzę. Nauczył się malarstwa, fotografiki, gry na skrzypcach a najbardziej pasjonowała go rzeźba. Rzeźbił w drewnie, gipsie a najchętniej pracował w piaskowcu i czerwonym granicie.

Na skutek wybuchu I wojny światowej naukę w Krakowie musiał przerwać i dyplomu już nigdy nie uzyskał. Mimo braku dyplomu był w rejestrze artystów rzeźbiarzy w ówczesnym ministerstwie kultury. Po I wojnie światowej przez jakiś czas pracował w Krakowie przy odbudowie krużganków na Wawelu.

Przyjechał do Urzędowa, podjął pracę w progimnazjum i pracował jako nauczyciel rysunku, muzyki, robót ręcznych i kaligrafii. Tu założył rodzinę.

Po rozwiązaniu progimnazjum oddał się całkowicie rzeźbie i fotografice. Materiał na rzeźbę sprowadzał z woj. kieleckiego. Pracował pod gołym niebem. Najpierw przygotowywał projekty a potem długie godziny spędzał na wykonywaniu kolejnych etapów obróbki kamienia dłutami aż do uzyskania kształtu zbliżonego do projektu, dla uzyskania ostatecznej zgodności kształtu bryły z modelem i dającej w efekcie zamierzoną formę. Wykończenie powierzchni i szczegółów stanowiło etap końcowy zwany obróbką ostateczną. Wreszcie, kiedy wykonał wszystkie elementy potrzebne do całości zaprojektowanej konstrukcji, po przewiezieniu na właściwe miejsce w całość. W tym czasie powstało bardzo dużo rzeźb i pomników nagrobkowych. Jego twórczość rzeźbiarska dzieli się na architekturę religijną, nagrobną, pomnikową, rzeźbę figuralną i dekoracyjną.

Największa ilość pomników jego dłuta znajduje się w Lublinie na cmentarzu przy ul. Lipowej, w Urzędowie 10, w Kraśniku 1, w Dzierzkowicach 4, w Rzeczycy, Krężnicy, w Potoku pomnik nagrobny na mogile zbiorowej ku czci poległym w powstaniu styczniowym 1863 roku. Jego autorstwa jest napis na mleczarni w Urzędowie o treści: „PODGÓRZANKA” „SPÓŁDZIELNIA MLECZARSKA”.

Następnie powstała piękna płaskorzeźba na szczycie sklepu nr 1 w rynku w Urzędowie z napisem: „Spółdzielcze Stowarzyszenie Spożywców Jedność „Społem””.

Wspaniałym jego dziełem były 2 pomniki ufundowane przez mieszkańców Urzędowa.

Jeden wykonany w piaskowcu, usytuowany na placu obok kościoła, gdzie kiedyś była szkoła, poświęcony Józefowi Piłsudskiemu z napisem na tablicy: - „Wodzowi i bojownikom o wolność i niepodległość legioniści i peowiacy powiatu janowskiego”.

Drugi pomnik wykonany z granitu usytuowano na południowo-wschodniej części wałów obronnych i poświęcono: „Orlętom - dzieciom bohaterom poległym w roku 1918/19 w walkach o polskość Lwowa i niepodległość Ojczyzny” - dzieci i nauczycielstwo Szkoły Powszechnej. Urzędów dnia 22.V. 1926 r.

Ten pomnik powstał z inicjatywy p. Warchałowskiego kierownika szkoły. Piękne dzieło sztuki rzeźbiarskiej Rachwała to ogromna figura Chrystusa ukrzyżowanego umieszczona wysoko na frontonie kościoła.

Prócz pracy zawodowej pracował społecznie i w latach trzydziestych otrzymał krzyż zasługi za szerzenie oświaty sanitarnej.

Około 1937 r. rozpoczął pracę w spółdzielni „Społem” w charakterze rachmistrza i pracował do 1945 roku. W pracy wykazał się jako człowiek bardzo uczciwy, rzetelny, nadzwyczaj koleżeński udzielający fachowych rad, ceniony i szanowany przez współpracowników.

Po wojnie w 1945 roku w Skorczycach z naucz. p. Heleną Bogusławską zaprojektowali kapliczkę ku czci pomordowanych ludzi, a Józef Rachwał wykonał na niej piękny portal.

Józef Rachował Rzeźba nagrobna na cmentarzu w Urzędowie. Fot L. Dudziński.

W tym samym roku wrócił raz jeszcze do szkolnictwa. Rozpoczął pracę w Prywatnym Gimnazjum w Urzędowie jako nauczyciel rysunku, śpiewu, prac ręcznych chłopaków.

Tu pomagał w zorganizowaniu biblioteki szkolnej, sam oprawiał książki. Przygotowywał scenografie dekoracje do przedstawień.

W gimnazjum pracował do 30 czerwca 1948 roku i w tym też roku wraz z rodziną przeniósł się do Lublina na stałe, i został wezwany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki do odbudowy Warszawy. W Warszawie pracował w przedsiębiorstwie KAM w pracowni prof. Pniewskiego. Rzeźbił w marmurze wazony do Teatru Wielkiego, frontony kominków do Pałacu Radziwiłłów w Warszawie, uzupełniał ubytki w wielu rzeźbach zniszczonych przez działania wojenne.

Jego prace artystyczne w Lublinie to:

— herb Lublina na froncie Poczty Głównej,

— orzeł na Banku Polskim przy Krakowskim Przedmieściu,

— rozety przy Placu Łokietka,

— medaliony na KUL-u,

— figura św. Antoniego wykonana w drewnie dla sióstr zakonnych,

— Józef Piłsudski płaskorzeźba w drewnie lipowym,

— portret Jadwigi Serbinówny - Puff odlew gipsowy lakierowany,

— wizerunek Chrystusa ukrzyżowanego rzeźba pełna (15 cm dł.),

— pomnik Jana Kochanowskiego.

Wiele jeszcze innych prac Józefa Rachwała znajduje się na cmentarzach. Wymagają one konserwacji a niektóre nie są mi znane.

Zmarł w Lublinie 19 listopada 1974 roku.

Pozostawił po sobie bardzo duży dorobek artystyczny nie tylko w Urzędowie, a pomniki, które wykonał dla Urzędowa świadczą o historii i są chlubą naszego narodu.

Alfreda Latos