Wit Szymanek

Dzieje powstania szkoły w Urzędowie sięgają okresu średniowiecza. Zarządzenie papieża Leona IV z 853 roku nakazywało zakładanie przy kościołach szkół parafialnych dla dzieci i młodzieży. Sobór lateraneński odbyty w 1215 roku ustanowił ostatecznie prawne podstawy ich tworzenia i działania. Szkołę tego typu posiadało także miasto Urzędów. Potwierdzają to wizytacje przeprowadzone przez delegatów Archidiakonatu Zawichojskiego (m.in. w latach: 1598, 1689 i 1698). Parafialna szkoła miejska w Urzędowie działała do l765 roku W tym bowiem czasie przekształcona została na Szkołę Elementarną. Fundatorem był ksiądz Józef Marszałkowski. W dokumencie z tego roku czytamy:

Józef Marszałkowski kanonik wojnicki, proboszcz żabiński, zakupił dwa place przy kościele farnym leżące, wybudował na nich szkółkę, rezydencję dla dyrektora, a nadto pozostawił 8000 złp zabezpieczonych na Wojciechowie, Bobach i Urzędowie na utrzymanie szkółki i ks. Franciszka Pikulskiego proboszcza szpitalnego urzędowskiego ustanowił jej rządcą i nauczycielem.” Nie znamy w pełni biografii księdza Józefa Marszałkowskiego. Wiemy tylko, że pełnił ważne funkcje w hierarchii duchownej. Był kanonikiem wojnickim i proboszczem w Odporyszowie i Zabnie (dzisiejsza diecezja tarnowska). W 1755 r. własnym sumptem odbudował obecny kościół parafialny. Zmarł 12 marca 1777 r. i tu w Urzędowie został pochowany.

W celu prowadzenia szkoły w dniu 30 grudnia 1818 roku w Urzędowie utworzone zostało Towarzystwo Szkoły Elementarnej. Organizatorem i założycielem był ksiądz Antoni Ogonowski kanonik katedralny lubelski, dziekan zaklikowski i urzędowski, proboszcz parafii urzędowskiej w latach 1818-1825. Działacz społeczny i państwowy. Dwukrotnie posłował na Sejm Królestwa Polskiego.

W dokumentach archiwalnych zachował się protokół „zawiązania Towarzystwa Szkoły elementarnej w Mieście Urzędowie Obwodzie Zamojskim Województwa Lubelskiego”, sporządzony przez księdza Antoniego Ogonowskiego. Nosi datę 30 grudnia 1818 r. Czytamy w nim, że w skład nowo utworzonego Towarzystwa weszli światli obywatele Królewskiego Miasta Urzędowa. Byli to: Wawrzyniec Goltz (burmistrz), Bartłomiej Wojtuszkiewicz, Antoni Chróścielewski i Jan Chmielewski (ławnicy) oraz Antoni Iwanicki, Ambroży Zawadzki, Kajetan Gajewski, Franciszek Cieslicki, Jakub Jacniacki, Franciszek Wroński, Józef Chróścielewski, Walenty Mendajski, Antoni Cieślicki, Tomasz Ambrożkiewicz, Szymon Iwanicki, Joachim Siekaczyński i Jakub Kredowicz (obywatele miasta). Do utworzonego Towarzystwa weszli wszyscy obywatele miasta w liczbie „315 familii”. Akt założycielski dopuszczał także członkostwo w Towarzystwie osób spoza Urzędowa.

Decyzją z 19 lutego 1819 roku ówczesny Komisarz Obwodu Zamojskiego Wolanowski zatwierdził powołanie Towarzystwa i fakt ustanowienia w mieście Szkoły Elementarnej. W ten sposób w Urzędowie rozpoczęła działalność placówka oświatowa kształcąca dzieci w zakresie podstawowym. Podkreślić tu należy wybitną rolę, jaką odegrał w organizowaniu szkoły ksiądz A. Ogonowski. Przeszedł do historii jako jej orędownik i troskliwy opiekun.

Podstawą materialną działalności Szkoły Elementarnej w Urzędowie była wspomniana wyżej kwota 8000 złp legowana przez ks. J. Marszałkowskiego. Mieszkańcy Królewskiego Miasta Urzędowa wnosili roczne opłaty na utrzymanie szkoły w wysokości od 2 do 15 zł. Świadczyły również na szkołę: parafia urzędowska i władze municypalne miasta. W Archiwum Wojewódzkim w Lu blinie znajduje się dokument stwierdzający, że ksiądz Leśnicki „wikariusz przy kościele farnym zapisał kwotę 1051 złp na rzecz szkoły w Urzędowie”. A więc jeszcze jeden ksiądz parafii urzędowskiej wpisał się jako fundator szkoły. Piękna to karta w dziejach tej parafii.

Ogólny koszt (etat) utrzymania szkoły w latach 1818-1841 kształtował się w wysokości 800 złp rocznie. Z tego na pensję dla nauczyciela 600 złp i „ekstraordynarię” (sprzęt, pomoce naukowe i inne wydatki) kwotę 200 złp.

Po wprowadzeniu do obiegu w Królestwie monety rosyjskiej - od 1841 roku - etat szkoły wynosił 154,82 rubli (z tego 120 rubli stanowiła pensja nauczyciela). Do uposażenia nauczyciela szkoły wchodził także ogród warzywny (powierzchnia 1 morga) oraz deputat drzewa na opał (od 6 do 16 sążni rocznie).

Zakupiony w 1765 roku przez księdza Marszałkowskiego - wraz z placem - budynek szkolny, był drewniany kryty gontem. Mieścił się w rejonie ulicy Podwalnej. Posiadał dwa pomieszczenia. Jedno było przeznaczone na salę lekcyjną, drugie na mieszkanie dla nauczyciela. Ogólny stan budynku nie był najlepszy.

W latach 1823-1824 został wybudowany nowy obiekt szkolny. Na planie sporządzonym w 1826 r. w Janowie Lubelskim usytuowany był w pobliżu ulicy Lubelskiej. Znajdowały się w nim trzy izby: sala szkolna i dwa pomieszczenia dla nauczyciela. Godnym podkreślenia staje się stwierdzenie o patriotycznej postawie obywateli miasta Urzędowa, którzy wnieśli konkretny wkład finansowy w budowę nowego obiektu szkolnego. Duże było również zaangażowanie ówczesnego burmistrza P. Przybyszewskiego. Podkreślają to zachowane raporty o stanie szkoły z tamtych lat. Po wybudowaniu nowego budynku stary obiekt w 1827 roku prze znaczony został do rozbiórki.

Nowa szkoła - jak każdy tego typu obiekt użytkowy - wymagała z biegiem lat naprawy i remontów. Wiele osobistego wysiłku i zabiegów ojej należyte funkcjonowanie włożył długoletni nauczyciel - Tomasz Bogusławski. Za jego bytności dwukrotnie przeprowadzone zostały generalne remonty pomieszczeń szkolnych: w 1847 i 1859 roku. Zakres pierwszego remontu ustaliła specjalnie powołana Komisja Rzeczoznawców w składzie: burmistrz Starzyński oraz biegli Augustyn Tomaszewski i Tomasz Putek. Zgodnie z przyjętym planem przeprowadzono prace renowacyjne wewnątrz obiektu. Na podwórzu szkolnym postawiono budynki gospodarcze. Środki finansowe na remont pochodziły z funduszy inwestycyjnych województwa i kasy miejskiej. Sponsorował go również dziedzic Wydrychiewicz. Ogólny koszt drugiego remontu przeprowadzonego w 1859 roku zamknął się ogólną kwotą 272 ruble i 39 kopiejek. Wykonano wówczas m.in. ogrodzenie terenu szkolnego parkanem o długości 72 stóp. W tym stanie obiekt Szkoły Elementarnej przetrwał do wybuchu I wojny światowej.

Oto jak wspomina w 1903 roku, w swoim pamiętniku, wygląd budynku uczeń szkoły Dominik Wośko:

Skromny był inwentarz szkoły urzędowskiej. Protokół zdawczo-odbiorczy z 25 stycznia 1819 roku zawierał 8 pozycji sprzętu szkolnego. Były to: tablica do rachunków, 4 ławki dla uczniów. stół nauczycielski, obraz na płótnie Jezusa Ukrzyżowanego, kropielnica przy drzwiach wejściowych, szafa w izbie mieszkalnej oraz siekiera do rąbania drzewa.

Kolejny spis inwentarza szkolnego dokonany 24 marca 1823 roku wykazał dodatkowo: tabliczki do sylabizowania i czytania dla uczniów.

Po remoncie szkoły przeprowadzonym w 1847 roku zakupiono 8 sztuk ławek (6 dla chłopców i 2 dla dziewcząt), tablice do arytmetyki koloru czarnego, tabliczki abecadłowe polskie i rosyjskie, portret cara Mikołaja I oraz dzwonek szkolny (ten ostatni umieszczony był na podwórzu szkolnym i zawieszony na słupie „dla zgromadzenia uczniów szkoły”).

Wspomniany wyżej uczeń Dominik Wośko tak pisze o wyglądzie wewnętrznym sali szkolnej z początku XX wieku: W klasie były ustawione długie ławki na 8 uczniów w trzech rzędach. W rogu sali przy drzwiach stała szkolna szafa, a na niej książki, atrament i dziennik. W rogu pod sufitem była ikona ze Świętym Mikołajem. Za naszymi plecami (twarzą byliśmy zwróceni do drzwi wejściowych) wisiał portret z carem Aleksandrem III i Mikołajem II - obecnie panującym w Rosji. W suficie był otwór wywietrznika. Przy ścianie wejściowej po lewej stronie była tablica szkolna, a po drugiej piec przy tej samej ścianie. W każdej z trzech ścian było po dwa okna.

Nie znamy w pełni listy pedagogów Szkoły Elementarnej w Urzędowie. W latach 1773-1780 nauczycielem był ksiądz Franciszek Pikulski. W roku 1786 występuje Szymon Puliński. Kolejnym nauczycielem był Antoni Andrychowski. W latach 1810-1875 w Szkole Urzędowskiej uczyło 4 nauczycieli. Byli to: Wincenty Zawadzki, Walenty Grudziński, Marcin Nowogrodzki i Tomasz Bogusławski. Pierwszy kierował szkołą w latach 1810-1817. Z zachowanych dokumentów wynika, że cieszył się dużym autorytetem wśród mieszkańców miasta. Uzyskiwał również pozytywne opinie ze strony władz administracyjnych. Najdłużej funkcję nauczyciela w urzędowskiej Szkole Elementarnej sprawował Tomasz Bogusławski. Kierował szkołą 33 lata (1833-1866). W artykule pt. „Pyłki monograficzne Urzędowa” (str. 40) autor T. Warchałowski w 1925 roku tak pisał o Bogusławskim: Był wzorowym człowiekiem, bardzo dobrym pedagogiem. Dawni jego uczniowie - dzisiaj już starcy stojący nad grobem - wspominają Bogusławskiego jak najlepiej. Wystarczy wziąć do ręki jego ręko pisy, rozmaite raporty, odpisy dochowane w aktach szkolnych, by można wywnioskować, że był człowiekiem pracy.

Szkoła Elementarna w Urzędowie była placówką prowadzoną przez jednego nauczyciela. Od roku szkolnego 1836/37 pojawia się w szkole druga siła pedagogiczna. Był to ksiądz wikariusz Rządkowski, który uczył religii i nauki o moralności. Z dokumentów archiwalnych wiemy, że religii w szkole urzędowskiej uczyli także: proboszcz M. Wolski i wikariusze ks. Władysław Biernacki i ks. Michał Pawłowski.

Po śmierci Tomasza Bogusławskiego w 1875 roku w Urzędowie pracowali nauczyciele: Mielnik i Tomaszunas (Litwin). W zachowanych wspomnieniach i relacjach uczniów występuje nauczyciel Paulson (lata 1901-1905). Uczył języka rosyjskiego. W pamięci uczniów zachował się jako bezwzględny rusyfikator. W szkole nie pozwalał uczniom rozmawiać po polsku. Stosował obostrzone kary za używanie języka polskiego.

W roku szkolnym 1905/1906 funkcje nauczyciela pełnił drugi Litwin: Bronisław Adamulis. W roku 1908 w Szkole Elementarnej uczył Marcin Pańczyk, po nim Józef Lizis, a przed wybuchem I wojny światowej - Marceli Juszko.

Szkoła Elementarna w Urzędowie była szkołą jednoklasową koedukacyjną. Nosiła oficjalną nazwę: Szkółka Elementarna Królewskiego Miasta Urzędowa. Uczęszczały do niej głównie dzieci mieszczan urzędowskich. W wykazie uczniów z roku szkolnego 1835/36 odnotowano tylko 8 uczniów pochodzenia szlacheckiego (Fr. Gróchalska, J. Nierowska, E. Nierowska, A. Jaruzelska, A.Gróchalski, T. Nierowski, R. Pawłowski i J. Zarnicki). W drugiej połowie XIX wieku spotykamy pojedynczych uczniów wyznania mojżeszowego. Wymieniane są nazwiska: J. Bursztyn, D. Fleinder i W. Fleinder).

Przez cały okres działalności szkoły w realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych obowiązywał system klasowo-lekcyjny. Uczniowie byli zgrupowani w oddziały: męskie i żeńskie. Nauczyciel nie posiadał dziennika lekcyjnego. Spisy uczniów znajdowały się na arkuszu (papier czerpany), oddzielnie chłopcy i dziewczęta.

W pierwszym okresie istnienia szkoła miała oddział wstępny, tzw. proforma oraz klasy: pierwszą, druga i trzecią. Klasy dzieliły się na wydziały (razem 8 wydziałów). Ostatecznie od 1834 roku w szkole istniały 3 oddziały: pierwszy początkujący (poznający), drugi postępujący i trzeci w „wyższych postępujący wiadomościach”.

Klasy liczyły przeciętnie od 20 do 35 uczniów. Na zachowanej w dokumentach najstarszej liście uczniów, noszącej datę 5 grudnia 1818 roku, widnieje ogółem 78 uczniów (33 chłopców i 45 dziewcząt). Wykaz początkują uczennice: Dzikowska Marianna, Gałkowska Marianna, Świerczyńska Juliana i Wiśniewska Agnieszka. Oddzielny spis na liście chłopców otwierają nazwiska: Chudzicki Sebastian, Waszkowski Kasper, Cieślicki Mikołaj, Kamiński Franciszek i Świerczyński Stanisław.

Zajęcia lekcyjne odbywały się w godzinach przedpołudniowych od 9 do 12 (3 godziny lekcyjne) i po południu od 14 do 16 (2 godziny). Ogółem w tygodniu przeznaczano na naukę 28 godzin, z tego 26 na lekcje przedmiotowe i dwie na rekreację.

W szkole urzędowskiej uczono 12 przedmiotów. Były to: nauka religii i moralności, czytanie polskie, czytanie rosyjskie, pisa nie polskie, pisanie rosyjskie, arytmetyka, nauka zdrowia, kaligrafia, historia świata, geografia, sylabizowanie i nauka o miarach i wagach. Uczono także pisania listów, podań, adresów, sporządzania wykresów oraz poznawania pieniędzy.

W nauczaniu stosowano tzw. system „zwyczajny”. Polegał na pamięciowym przyswajaniu materiału nauczania. Głównym animatorem tego procesu był nauczyciel. Pod jego kierunkiem uczniowie zdobywali elementy wiedzy zawarte w programie.

Brak było podręczników do nauki. Mieli je tylko nieliczni uczniowie. Dopiero od 1835 r. (na mocy decyzji Dyrektora Gimnazjum Wojewódzkiego w Lublinie), zaczęto je gromadzić w szkole. Pochodziły z darów władz szkolnych zakupów miejscowego dozoru szkolnego i składek zbieranych na ten cel od uczniów.

Bezpośrednio po utworzeniu Szkoły Elementarnej w Urzędowie, przystąpiono również do tworzenia biblioteki. Do 1840 roku zgromadzono w niej 23 pozycje książkowe. Były to głównie pod ręczniki do nauki czytania, rachunków i geografii oraz roczniki czasopism periodycznych.

Wiele uwagi przykładano do wychowania religijnego.

W ciągu roku szkolnego dzieci uczęszczały na zajęcia śpiewu kościelnego. Odbywały się w godzinach popołudniowych (wtorki, czwartki, niedziele) w miejscowym kościele parafialnym.

Ponadto wszyscy uczniowie zobowiązani byli do uczestniczenia we mszy św. w każdą niedzielę i święta. Zalecana była również obecność na nabożeństwie rannym i nieszporach w zwykłych dniach tygodnia. W ciągu roku szkolnego każdy uczeń zobowiązany był także do odbycia 4 razy spowiedzi (na początku roku szkolnego, na Boże Narodzenie, Wielkanoc i na zakończenie roku szkolnego).

W pierwszym okresie działalności Szkoły Elementarnej w Urzędowie dokonywano oceny uczniów w trzech kategoriach: pilność, zdolność i postępek. Pilność oceniana była jako: dobra, mierna, słaba i żadna. Zdolność mogła być: dobra, słaba, mierna, nieudolna i również żadna. Postępek natomiast oceniano w skali: celujący, chwalebny, dobry, słaby, swawolny, krnąbrny, tępy i zły.

Nieznany był, zatem system oceniania w ujęciu dzisiejszym. Nauczyciel prowadził listę (arkusz) z nazwiskami uczniów, przy których wpisywano oceny z powyższych kategorii. W latach 40. XIX wieku skala ocen obejmowała wyniki nauczania w postępie: celujący, dobry, mierny i słaby.

Każdy rok szkolny kończył się egzaminem publicznym. Był to tzw. „Popis Publiczny Uczniów Obojej Płci Szkoły Elementarnej Miasta Urzędowa”. Miał charakter uroczysty” Uczestniczyli w nim zaproszeni goście i rodzice. Zwykle byli obecni: opiekun szkoły, ksiądz Borowski i burmistrz miasta. Popis trwał od godziny 9 do 13, a więc łącznie 4 godziny. Uczniowie klasami prezentowali wiadomości z poszczególnych przedmiotów: indywidualnie (deklamacje) lub zbiorowo (zgłoskowanie, czytanie tekstów). Obecni na Popisie zaproszeni goście otrzymywali do wglądu prace kaligraficzne uczniów oraz zeszyty z wynikami czterech podstawowych działań z matematyki. Utarł się zwyczaj w szkole, że po wysłuchaniu „popisu” zaproszeni goście i nauczy ciele wpisywali w dokumentach szkolnych swoje uwagi. Dotyczyły one ogólnej oceny wyników nauczania i wychowania w minionym roku szkolnym. Na przykład z okazji zakończenia roku szkolnego 1834/35 wpisu takiego dokonali: opiekun ksiądz Borowski i nauczyciele: ksiądz Rządkowski i T. Bogusławski.

Po skończeniu Popisu uczniowie parami wraz z nauczycielem udawali się do miejscowego kościoła w celu podziękowania za szczęśliwie przeprowadzony rok szkolny. Ksiądz celebrujący nabożeństwo wygłaszał kazanie okolicznościowe. Po nabożeństwie młodzież wracała do budynku szkolnego. Następował końcowy akt uroczystości. Uczeń, który osiągnął wyniki celujące występował przed gośćmi zaproszonymi i młodzieżą z przemówieniem. Składał w nim podziękowanie opiekunowi szkoły, burmistrzowi miasta, nauczycielom i rodzicom za pomoc i opiekę w czasie trwania roku szkolnego.

15 lipca 1836 roku przemówienie takie wygłosili uczniowie: Sebastian Stefankiewicz i Piotr Chudzicki. Po przemówieniu nauczyciel dokonywał aktu wręczania nagród wyróżniającym się uczniom.

Na zakończenie roku szkolnego 1820/21 za uzyskanie wyników celujących nagrody otrzymali: Feliks Burdziński, Jakub Jagielski, Walenty Wlaźlacki i Jan Zyrkiewicz. Za pilność w nauce wyróżnieni zostali m.in. Andrzej Ambrożkiewicz, Andrzej Błaszczyk, Łukasz Brzozowski, Piotr Dzikowski, Franciszek Olszewski, Antoni Piotrowski, Ludwik Prokopowicz i Jan Zawisza. Z okazji zakończenia roku szkolnego 1834/35 nagrodzono 17 uczniów (m.in. A. Jaruzelska, K. Jaruzelska, D. Wójcicka, K. Zarudzka, P.Cieślicki, Gałkowski i W. Pajdowski). Natomiast w dniu za kończenia roku szkolnego 1862/63 (12 lipca) uhonorowano nagrodami: Magdalenę Golińską, Ignacego Golińskiego, Piotra Kiebasińskiego oraz Leonardę i Wincentego Wlaźlackich.

W pierwszym okresie istnienia szkoły urzędowskiej w latach 1817-1832 funkcję nadzorczą i opiekuńczą spełniał tzw. dozór szkolny. W jego skład wchodzili: ks. A. Ogonowski (kanonik katedralny i proboszcz urzędowski), Paweł Przybyszewski (bur mistrz), Bartłomiej Wojtuszkiewicz (ławnik) i Tomasz Jacniacki (obywatel miasta). W myśl obowiązujących przepisów dozór szkolny miał dbać o zabezpieczenie funkcjonowania szkoły pod względem materialnym (sprawy finansowe oraz wyposażenie szkoły w sprzęt, pomoce naukowe, opał itp.).

Dozory szkolne zostały zniesione w 1837 roku. Na mocy decyzji Rady Wychowania Publicznego na ich miejsce wprowadzono opiekunów szkolnych. Funkcje opiekuna szkoły w Urzędowie pełnił ksiądz Józef Borowski - proboszcz parafii urzędowskiej w latach 1832-1856. Z dostępnych dokumentów wynika, że funkcję swoją sprawował rzetelnie. Przejawiał wiele troski o autorytet powierzonej sobie pod opiekę szkoły i pracujących w niej nauczycieli. Od 1 lutego 1856 roku (po śmierci ks. Borowskiego) funkcję opiekuna objął ówczesny burmistrz miasta Urzędowa - Michał Sienkiewicz. Pełnił ją ponad rok. 20 sierpnia 1858 roku opiekunem został proboszcz miejscowej parafii ks. Marcin Wolski. Otaczał opieką szkołę i udzielał jej wsparcia także ks. Józef Świtalski, dziekan i proboszcz urzędowski.

Nadzór pedagogiczny nad szkołą urzędowską sprawował Inspektor Szkoły Obwodowej w Opolu Lubelskim (szkoła ta działała do 1848 r.). Funkcję Inspektora w tej szkole przed 1833 rokiem pełnił Stanisław Wilczopolski, a w latach 1833-1848 Bonifacy Brodowski.

Po rozwiązaniu Szkoły Obwodowej w Opolu Lubelskim funkcję nadzorczą w latach 1848-52 nad Szkołą Elementarną sprawowała Dyrekcja Szkoły Realnej Agronomicznej w Szczebrzeszynie.

Kolejnym wyższym szczeblem nadzoru nad ówczesnym szkolnictwem elementarnym była Dyrekcja Gimnazjum Gubernialnego w Lublinie. Po zlikwidowaniu Szkół Obwodowych w Opolu i Szczebrzeszynie przejęła ona całość funkcji nadzorczych nad szkolnictwem elementarnym.

Po reformie administracyjnej przeprowadzonej w Królestwie w latach 1866-1867 i utworzeniu powiatów szkolnictwo elementarne (zwane teraz początkowym) podle gało Inspektorom Powiatowym. Na czele tych szkół stali kierownicy zatwierdzani przez Inspektorów Szkolnych.

Szkoła Elementarna w Urzędowie działała 150 lat - do wybuchu I wojny światowej. Pełniła swoją powinność w trudnych warunkach geopolitycznych. Od 1837 roku trwała w ówczesnym Królestwie Polskim wzmożona rusyfikacja szkolnictwa (od 1885 roku wprowadzono w szkołach powszechnych obowiązkowe nauczanie w języku rosyjskim, z wyjątkiem nauki religii). Nie istniał obowiązek szkolny. Stąd głównym problemem szkoły urzędowskiej była frekwencja na zajęciach szkolnych. Po prostu w okresie wiosenno-letnim dzieci nie uczęszczały do szkoły. Zajęte były pracami w polu i gospodarstwach domowych.

W latach 1866-67 nastąpiła nowa organizacja szkolnictwa podstawowego. Ukazem carskim z 1864 roku wprowadzone zostały szkoły ludowe jednoklasowe (3 oddziały i 3 lata nauki).

Przed I wojną światową w Urzędowie powstają szkoły powszechne na przedmieściach: Bęczynie i Rankowskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 szkoły te przekształcone zostały w filie Szkół Powszechnych Nr l i Nr 2.

Z perspektywy 150 lat działalności Szkoły Elementarnej w Urzędowie należy wyrazić hołd i uznanie fundatorom i opiekunom, a szczególnie księdzu Marszałkowskiemu, proboszczom parafii urzędowskiej, władzom municypalnym miasta, nauczycielom i mieszkańcom za ofiarność, troskę i opiekę włożoną w prowadzenie szkoły.

W roku 2005 Urzędów obchodzić będzie doniosły Jubileusz 600-lecia nadania praw miejskich. Przedstawiony niniejszy rys historyczny Szkoły Elementarnej jest skromnym przyczynkiem do bogatej historii Królewskiego Miasta Urzędowa na przestrzeni jego dziejów.

Źródła archiwalne

1. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Zespól akt: Szkoła Elementarna w Urzędowie i Szkoła Obwodowa w Opolu Lubelskim.

2. WAPL w Lublinie. Oddział Miejski w Kraśniku: Zespół Szkoła Elementarna w Urzędowie

1797-1867.

3. Wośko D.: Pamiętnik. Rękopis w zbiorach WAPL O/Kraśnik.

Ważniejsze wydawnictwa drukowane

1. Dobrzański J.: Z dziejów walki o szkołę elementarną.

2. Sadaj H.: Oświata elementarna na Lubelszczyźnie 1811-1 831.