TADEUSZ WOŚKOWSKI

URZĘDÓW W PODZIAŁACH ADMINISTRACYJNYCH

Urzędów otrzymał w 1405 r. prawo magdeburskie od króla Władysława Jagiełły. Miasto należało do województwa sandomierskiego, kasztelanii zawichojskiej. W 1474 r. król Kazimierz Jagiellończyk utworzył województwo lubelskie wydzielając z województwa sandomierskiego obszary terytorialne położone po prawej stronie Wisły, z następującymi powiatami:

- lubelskim o obszarze             5.812,01 km²

- urzędowskim o obszarze       3.293,37 km²

- łukowskim o obszarze           1.928,37 km²

Powiat urzędowski należał do władzy sądowo-administracyjnej w Lublinie; posiadał 30 parafii, w skład których wchodziło 280 miejscowości, 17 miast i 263 wsie. Baliński w starożytnej Polsce zaliczał do powiatu miasta: Radomyśl, Wąwolnicę, Bełżyce i Józefów Ordynacki. Natomiast Słownik Geograficzny Chlebowskiego, Tom XII podawał granice

powiatu następująco:

- zachodnią granicę stanowiła Wisła

- północna od parafii Bełżyce

- południowa, nie dochodząc do Sanu przechodziła wzdłuż jego biegu

- wschodnia, województwo ruskie i ziemia chełmska.

Ustalony w 1474 r. podział administracyjny przetrwał do 1772 r. tj. do pierwszego rozbioru Polski. Powiat urzędowski został włączony pod panowanie austriackie. W 1790 r. powołano kolegialne komisje porządkowe cywilno-wojskowe, które zastąpiły urząd starosty. W 1795 r. Urzędów został wcielony do Galicji Zachodniej z siedzibą w Krakowie a cyrkuł powiatu w Józefowie Ordynackim. Urzędowski powiat został zlikwidowany. W marcu 1796 r. powołano 12 dystryktów z jednym z nich w Urzędowie. W 1803 r. Lubelszczyzna przeszła w bezpośredni zarząd Gubernium Krajowego we Lwowie. Podzielono ją na 3 cyrkuły. Urzędów znalazł w cyrkule lubelskim, obwodzie zamojskim. W 1807 r. po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Galicja Zachodnia weszła w jego skład. Lubelszczyzna stała się departamentem, a Urzędów znalazł się w powiecie kraśnickim. W styczniu 1813 r. nastąpił odwrót wojsk napoleońskich. Do Urzędowa wkroczyły wojska rosyjskie.

Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. Lubelskie zostało włączone do Królestwa Polskiego. Urzędów znalazł się w obwodzie zamojskim, a od 1820 r. w janowskim. Ukazem carskim z 1842 r. przeszedł do nowo ustanowionego powiatu w Kraśniku. W wyniku nowego podziału 1 stycznia 1867 r. Urzędów ponownie włączono do powiatu Janów Lubelski, jako osadę miejską i stan ten przetrwał do 1918 r. W 1869 r. na podstawie ukazu carskiego, ogłoszonego w Dzienniku Praw Królestwa Polskiego, t. LXIX, Urzędów został po zbawiony praw miejskich.

W okresie I wojny światowej po ponownym zajęciu Lubelszczyzny przez wojska austriackie w sierpniu 1915 r. utworzono Zarząd Gubernialny w Lublinie. W powiatach i gminach władze przekazano komendom wojskowym. W 1918 r. po odzyskaniu niepodległości Urzędów pozostał w powiecie janowskim, jako gmina na czele z wójtem i radą gminną. Początkowo kierowano się zasadami prawa rosyjskiego, ale po uchwaleniu konstytucji z 17 marca 1921 r. wprowadzono nowe zasady samorządu gminy w postaci rad, które posiadało prawo stanowienia oraz organu wykonawczego, jakim został ustanowiony wójt gminy. Jednolitą zasadę samorządu wprowadziła ustawa z 23 marca 1933 r. W 1932 r. gmina Urzędów zajmowała 122,7 km² Na jej terenie znajdowało się 38 wsi i osada miejska, jaką był Urzędów.

W czasie okupacji niemieckiej (1939-1944) Urzędów pozostał w powiecie janowskim, jako gmina z burmistrzem na czele. Z dniem 1 października 1943 r. siedzibę powiatu przeniesiono do Kraśnika.

Wyzwolenie Urzędowa nastąpiło 28 lipca 1944 r., a dnia 22 sierpnia 1944 r. został uchylony podział administracyjny, wprowadzony przez okupanta. Gmina Urzędów pozostała w pow. kraśnickim wg stanu na dzień 31 sierpnia 1939 r. Na podstawie przepisów wydanych przez PKWN, rady narodowe przejęły wszystkie prawa i obowiązki organów stanowiących samorząd terytorialny, zadania administracyjne wykonywał wójt. Ustawa z 20 marca 1950 r. o terenowych organach władzy państwowej dokonała istotnych zmian w strukturze administracji terenowej. Kompetencje wójta przyjęły prezydia rad narodowych a jego przewodniczący i zastępca oraz sekretarz wykonywali zadania administracji. Szereg istotnych zmian w strukturze i działalności rad wprowadziły dwie ustawy o podziale administracyjnym wsi i powołaniu gromadzkich rad na rodowych z 1954 r. gmina Urzędów została podzielona na trzy gromady: w Popkowicach, Moniakach, Urzędowie. Gromada w Urzędowie zajmowała powierzchnię 26,43 km² i składała się z osady, przedmieść: Bęczyna, Mikuszewskiego, Rankowskiego, Gór i Zakościelnego. W miejsce sołtysów powołano pełnomocników. Forma ta nie zdała jednak egzaminu i powrócono do urzędu sołtysa. Ustawą o zmianach w konstytucji w 1972 r. utworzono gminy i powołano naczelników gmin. W Urzędowie powołano gminę w poprzednich granicach. Większość spraw zostało przekazanych z powiatów do gmin. Dalsze zmiany spowodowały poważniejszą pozycję gospodarczą gmin, a także większą sprawność ich działania.

Na podstawie przepisów ustawy z 12 maja 1975 r. wprowadzono podział dwustopniowy kraju, gminy pod legały bezpośrednio województwu.

Ustawa z 8 marca 1990 r., z późniejszymi zmianami, ustanowiła samorząd terytorialny z podziałem zadań i kompetencji pomiędzy organami gminy i administracji rządowej.

W gminach wiejskich, w tym w Urzędowie organem wykonawczym został wójt. Powrócono w ten sposób do tradycyjnej nazwy.