Małgorzata Anna Ciosmak

Wody mineralne w Polsce

Wstęp

Rozważania dotyczące wód mineralnych w Polsce należałoby rozpocząć od ustalenia definicji opisującej warunki, jakim powinna odpowiadać woda, by została uznana za mineralną. Określa to zarówno Polska Norma, jak i wytyczne WHO (World Health Organisation) Światowej Organizacji Zdrowia.

Według kryteriów polskich woda mineralna to woda naturalnego pochodzenia, zawierająca ponad 1 g rozpuszczonych składników stałych w 1 dm wody. Kryteria zaakceptowane w krajach Europy Zachodniej uznają wodę o zawartości 2 g składników stałych w 1 dm³ objętości wody. Rozbieżności te wynikają z tego, że w wielu krajach najczęściej występujące wody o mineralizacji 1 ÷ 3 g składników są uznawane za wody zwykłe.

Istnieją również propozycje, by za mineralne uznawać wody zawierające mniej niż 1 g składników stałych, lecz charakteryzujące się podwyższoną ilością jednego ze składników tzw. specyficznych. Właściwość ta może decydować o leczniczych wartościach wody. Nie jest to jednakże równoznaczne z pojęciem, że woda mineralna jest jednocześnie wodą leczniczą.

Za wodę leczniczą możemy uznać taką wodę, która jest bakteriologicznie bez zarzutu, nie zawiera chemicznych związków mogących wywołać proces chorobowy w organizmie człowieka. Woda poddana ocenie mającej na celu uznanie za leczniczą powinna charakteryzować się stałością składu chemicznego i właściwości fizycznych. Dodatkowo wpływ na organizm człowieka i efekty, lecznicze po jej zastosowaniu muszą być potwierdzone badaniami klinicznym. Nie dotyczy to wód, które choć nowo odkryte, posiadają właściwości identyczne z już stosowanymi i uznanymi za mineralne bądź lecznicze.

W nazewnictwie związanym z wodą istnieje pojęcie wód zwykłych (słodkich), odróżniające je od mineralnych, wśród których mogą znajdować się wody słone (solanki).

Wody zwykle, inaczej nazywane słabo zmineralizowanymi, to wody o sumie składników rozpuszczonych mniejszej niż 1 g/dm³ Zaś solanki zawierają nie mniej niż 35 g/dm³ składników rozpuszczonych, jednak głównymi ich składnikami są wówczas jony Na⁺ C1-, Ca^²+.

Typy chemiczne i nazewnictwo wód mineralnych

W warunkach naturalnych, pod powierzchnią terenu znajdują się wody o rozmaitym składzie chemicznym, z naturalną zawartością rozpuszczonych gazów, pierwiastkami promieniotwórczymi oraz podwyższoną temperaturą. Wody te zostały podzielone na grupy i odpowiednio nazwane. Podstawą klasyfikacji jest najwyższa zawartość jednego bądź kilku składników w wodzie poddawanej ocenie. Nazwę tworzy się przez wymienienie anionów, a następnie kationów w kolejności od największej zawartości do najmniejszej. Dla uproszczenia zapisu wymienia się często jedynie po jednym jonie, którego jest najwięcej spośród anionów bądź współczynnika farmakodynamicznego. Współczynnik farmakodynamiczny określa nam wielkość cechy, jej najniższą granicę, od której wodę można uznać za swoistą, mineralną bądź leczniczą. Stąd mamy wody:

— chlorkowe - typu Cl^-  - Na⁺  często zwane solankami, często bromkowe i jodkowe,

— wodorowęglanowe - typu HCO₃ z naturalną zawartością dwutlenku węgla CO² zwane inaczej szczawami lub wodami kwasowęglowymi, zwykle słabo zmineralizowane i mineralne,

— siarczanowe SO₄^2- i siarczkowe H₂S

— radoczynne, z zawartością radonu, swoiste i mineralne,

— termalne, zarówno o niskiej, jak i wysokiej mineralizacji ogólnej,

— swoiste, typu żelaziste, fluorkowe, arsenowe, borowe, krzemo we, manganowe, bromkowe czy jodkowe.

Powyższy podział odnosi się głównie do wód leczniczych, lecz wszystkich typów wód w Polsce jest ponad 70. Obejmują one klasyfikacją zarówno wody, które wy stępują na nieznacznych głębokościach, jak i te, które nawiercono na głębokości kilku kilometrów pod powierzchnią terenu. Te zalegające głęboko zwykle charakteryzują się dużym zasoleniem. Pojęcie zasolenia należy tu rozumieć za równo jako znaczną zawartość chlorku sodu NaCl, jak i sumę mas substancji mineralnych (jonów) rozpuszczonych w wodzie, przypadającą na jednostkę objętości wody, na przykład ilość miligramów w jednym decymetrze sześciennym (litrze) analizowanej wody.

W świetle powyższych informacji interesująco przed stawia się porównanie wody pochodzącej z urzędowskiego źródła św. Otylii z wodami powszechnie znanymi i cenionymi za ich unikalne właściwości.

Mineralizacja wody urzędowskiej nie przekraczając 1 g/dm³ pozwala zaliczyć ją do słabo zmineralizowanych z przewagą wodorowęglanu wapnia. Woda ta nadaje się do spożycia bez wstępnego uzdatniania, pod warunkiem braku zanieczyszczeń bakteriologicznych. Podwyższona w stosunku do pozostałych składników zawartość jonów wapniowych nadaje wodzie cechy balneologiczne, zaliczane do właściwości przeciwzapalnych.