GLOSSARIUM DE RE METRICA GRAECA ET LATINA

A -- B -- C -- D -- E -- F -- G -- H -- I -- J -- K -- L -- M -- N -- O -- P -- Q -- R -- S -- T -- U -- V -- W -- X -- Y -- Z

F

Fabula

1. est genus narrationis fictae, quo inducuntur homines, animalia, arbores quoque, ad quodlibet agendum et dicendum, aedificationis, institutionis, admonitionis gratia: fabulae Aesopi, Phaedri, Igini;

2. est scaenica repraesentatio (mythi), in quam confluunt genus epicum et lyricum, et alia genera, ut mimus et pantomimus, tragoedia, comoedia.

METRA FABULARUM ROMANARUM
Metris dramatis, quibus Livius Andronicus primus est usus, Plautus et Terentius quoque utuntur. Quorum notae peculiares sunt:

1) pronuntiatus vulgaris, potissimum breuis brevians: bon s scandito v v; synizesis: e-o-rum trisyllabum, lectum eo-rum bisyllabum;
2) accentus verbalis et ictus saepe consonat, et adiuvante enclisi (patér-meus) frequentissime;
3) duo breves si stant pro longa, accentum in prima ferunt.
Metra fabularum frequentiora sunt:

1) Senarius iambicus, a Plauto usitatissimus: e.c. Plaut. Rud 94:
nunc hùc - ad Vène-ris fà-num | vèni-o vì-serè.
Comoediographi Graeci spondeos (et dactylos) pro ia tantum in I, III, V pede ponebant, sed Latini ubique posuerunt praeter in ultima sede, ut versus non tria metra habere iam videretur sed sex pedes
x v ( v v v, - v v, v v v v ) ( v -);
(Or., Ars P., 251-62).
Caesura cadit in III pede, interdum in IV; in caesura datur hiatus (raro apud Terentium).
Porson lex fere ignoratur.
Ut in ceteris metris dialogorum, frequenter solvuntur omnes syllabae longae (potissimum in Commedia), sed proceleusmaticus ( v v v v) perraro invenitur.
2) Septenarius iambicus, est tetrameter iambicus catalecticus: 'metrum ridens', et invenitur tantum apud Comicos: e.c.
nam quòm | modo èx|ibàt | foràs || ad pòr|tum se ài|bat ì|re
Plaut. Rud 307.
Pes septimus est ia purus et debet esse ia si sequatur monosyllabum.
Quartus pes esse debet iambus si sequatur dihaeresis.
Ceteri pedes habent formam x -.
Hiatus datur quoque in dihaeresi; si desit dihaeresis, caesura fit in V pede.
3) Octonarius iambicus purum habet ia in ultimo pede et quartum ante dihaeresim.
Sex ceteri pedes habent formam x -.
Hiatus datur in diharesi; quae si desit caesura fit in V pede.
4) Septenarius trochaicus est tetrameter trochaicus catalecticus:
exì - e fàno - natùm - quantùmst | hominùm - sacrilè-gissù-me,
Plaut. Rud. 706.
Purus est tantum VII pes, in Graeco autem puri sunt I, III, V. Dihaeresis (hiatus adest perraro non autem apud Terentium) communis est post IV pedem; quae si desit caesura fit in IV pede.

LIVII ANDRONICI, Aegistus
Ipsus se in terram saucius fligit cadens... ipsus = Agamemnon sen ia
Quin quod parere mihi vos maiestas mea Aegistus sen ia
procat, toleratis temploque hanc deducitis?

QUINTI ENNII, tragoediae et praetextae
Adest, adest fax obvoluta sanguine atque incendio; Cassandra 8 ia
multos annos latuit: cives, ferte opem et restinguite. 7 tr
Iamque mari magno classis cita 4m da
texitur, exitium examen rapit: 4m da
adveniet, fera velivolantibus 4m da
navibus complebit manus litora. [Alexander] 4m da
O magna templa caelitum commixta stellis spendidis. [Hecuba] 8 ia
Quid petam praesidi aut exequar, quove nunc 4 cr
auxilio exili aut fuga freta sim? 4 cr
Arce et urbe orba sum: quo accidam, quo applicem? [Andr.aechmalotis
cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae iacent 8 tr
fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes, 8 tr
deformati atque-abiete crispa 4m da^
O pater, o patria, o Priami domus, 2m an
saeptum altisono cardine templum, 2m an
vidi ego te adstantem ope barbarica 2m an
tectis caelatis laqueatis, 2m an
auro ebore instructam regifice. 2m an
Haec omnia vidi inflammari, 2m an
Priamo vi vitam evitari, 2m an
Iovis aram sanguine turpari. 2m an

Seneca tragicus sequitur classicos: in canticis influxus Horatii et metrorum varietas Plauti comoediam resonant. Utitur 11saph, 11alc, ad.
Dissolvuntur in seriem versuum strophae Horati, qui metris utebatur novis ad numerosa nova systemata creanda.
In monologis et dialogis 3mia saepius invenitur quam 4mia^. In I, III, V sede invenitur saepe spondeus, iuxta morem tragicorum (in V sede fere semper spondeus). In 4mtr^ s irrationalis pro tr in quibusdam sedibus invenitur.
Color epicus non raro datur serie 6mda (Oed. 233-238; 403-404).
In choris inveniuntur 2man, saph m in serie stichica (Herc. fur. 830-874; Phaedr. 274-324; 1149-1153), quos interdum separat vel rumpit ad (Oed. 110-153; 316-328; Phaedr. 736-752; Tro. 814-805; 1009-1017; Med. 607-669; Thy. 546-622; Herc. Oet. 1518-1606).
Series S in Med. 579-606, as m kata\ sti/xon in Phaedr. 753-823; Thy. 122-175; 766 sgg.; Herc. 0et. 104-172; Herc. fur. 524-591; Tro. 371-408; Med. 56-74; 93-109; gliconei in serie monostica in Herc. fur. 875-894; Med. 75-92; Thy. 336403; Herc. Oet. 1031-1130), ubi saepe - - stat pro d secundae sedis (Oed. 885-886). Ars magis Horatium quam Catullum resonat.
Strophae trimetri e dimetri giambici (Med. 771-786); alcuni cori in metri misti (esametri e tetrametri dattilici, trimetri giambici, endecas. saff., adoni): Oed. 403-508; Ag. 589-637; 808-866.
J.D. BISHOP, The meaning of tbe choral meters in Seneca tragedy, Rhein. Mus. 1968, p. 197-219;
R. GIOMINI, De cant. polymetris in Agamennone et Oedipode Annaeanis, Romae 1959;
G. B. PIGHI, Seneca metrico, in Riv.filol.cl. 41(1963)170-181; De Senecae trimetro iambico quaestiones selectae, in Polska Ak.Um.Rozprawy Wydz. Filol. 65 (Cracovia, 1939): utile per lo studio particolareggiato di tutte le forme di soluzione dei vari piedi; De rei metricae Annaeanae origine quaestiones, in Eos 53(1963)147-170 (rapporti tra la tragedia di Seneca e quella d'età augustea).

SENECA, Agamemnon
1 {Thyestis Vmbra} Opaca linquens Ditis inferni loca,
2 adsum profundo Tartari emissus specu,
3 incertus utras oderim sedes magis:
4 fugio Thyestes inferos, superos fugo.
5 En horret animus et pauor membra excutit:
6 uideo paternos, immo fraternos lares.
7 hoc est uetustum Pelopiae limen domus;
8 hinc auspicari regium capiti decus
9 mos est Pelasgis, hoc sedent alti toro
10 quibus superba sceptra gestantur manu,
11 locus hic habendae curiae_hic epulis locus.
12 Libet reuerti. nonne uel tristes lacus
13 incolere satius? nonne custodem Stygis
14 trigemina nigris colla iactantem iubis

Sen. Medaea 56-60 Ascl m
Ad regum thalamos numine prospero
qui caelum superi quique regunt fretum
adsint cum populis rite faventibus,
primum sceptriferis colla Tonantibus
taurus celsa ferat tergore candido.
75-81 gl
Vincit virgineus decor
longe Cecropias nurus,
et quas Taygeti iugis
exercet iuvenum modo
muris quod caret oppidum,
et quas Aonius latex
Alpheosque sacer lavat.

Faliscus est 3md + ia:
` v v ` v v ` v v | v `
liberat arva prius fruticibus,
[lìberatàrvapriùs-fruticibùs]
falce rubos filicemque resecat,
[fàlcerubòsfilicèmque-resecàt]
ut nova fruge gravis Ceres eat.
[ùtnovafrùgegravìs-cereseàt]
Faunus versus est Saturnius.
Feminina - qhliko/j - caesura post tr -v | v opponitur masculinae - a)rseniko/j.
Fescennina licentia et versus fescennini sunt lasciva libertas et lasciva carmina.
Figura - sxh=ma - est orationis conformatio ad animi motus exprimendos, secus ac communis loquendi modus.
Tropi seu translata sunt metaphora, metonymia (Bacchus = vinum), synecdoches (puppis = navis), litotes, hyperboles (totus nasus = vir), antonomasia, euphemismus.
Difficile distinguitur verbi a mentis figura.
Figurae mentis habentur: exclamatio, interrogatio, reticentia, praeteritio, antithesis, oxymorum, apostrophes, prosopopoeia. Figurae nominis habentur: endiades, hyperbaton (inversio), correlatio, anaphora, epiphora, chiasmus, duplicatio, congeries et distributio (verba synonymica vel non synonymica), climax, brachylogia, zeugma, anacolyton, anastrophes, enallages, hypallages, hysteron proteron, tmesis, allitteratio, paronomasia (ex oratore orator), homoteleuton, traductio, polyptotus, ai)tiologi/a, meta/basij, paromologi/a - suffessio, pro/lhyij, parrhsi/a - inreticentia, e)piti/mhsij - correctio, pleonasmo/j - exuperatio, e)pifwnou/menon - intersetio, paronomasi/a - supparile, meta/basij - remeatio, polu/ptwton - multiclinatum, i)so/kwlon - parimembre.
Figura etymologica est adnominatio: amico - amiciter.
Sc[h]emata lexeos [nominum] et figurae sensuum [cogitatus, dianoeas] verba et sensum spectant, sed schemata dianoeas oratoris sunt, lexeos grammatici (DON., Ars M. 3,5).
Figurata carmina formam habent rei quam canunt:
Pte/rugej= alae, Pe/lekuj = securis, Wio/n = ovum [Simia Rhodiensis s.III a.Ch.], ara Dosiadae Cretensis, fistula Theocriti.
Ex.gr.

SIMIAS: PTERUGES ERWTOS
Leu=sse/ me to\n Ga=j te baquste/rnou a)/nakt',
)Akmoni/dan t' a)lludij e)dra/santa,
mhde\ tre/svj, ei) to/soj w)/n da/skia be/briqa la/xna? ge/neia:
ta=moj e)gw\ ga\r geno/man, a/ni/k' e)/krain' )Ana/gka,
pa/nta de\ ta\j ei=ke fradai=si lugrai=j
e(rpeta/, pa/nq' o(/s' ei=rpe
di' ai)/qraj.
Xa/ouj de/,
ou)/ti ge Ku/pridoj pai=j
w)kupe/taj h)d' )Areoj kaleu=mai,
ou)/ti ga/r e)/krana bi/a?, pra no/% de\ peiqoi=:
ei)=ke de/ moi gai=a, qala/ssaj te muxoi/, xa/lkeoj ou)rano/j te:
tw=n d' e)gw\ e)knosfisa/man
w)gu/gion ska=ptron, e)/krinon de\ qeoi=j qe/mistaj.

Simias Gramm, PELEKUS
1 )Androqe/# dw=ron o( Fwkeu\j kratera=j
mhdosu/naj h)=ra ti/nwn )Aqa/n#
2 w)/pas' )Epeio\j pe/lekun, t%= poka\
pu/rgwn qeoteu/ktwn kate/reiyen ai)=poj,
3 ta=moj e)pei\ ta\n i(era\n khri\
puri/pn% po/lin v)qa/lwsen
4 Dardanida=n, xrusobafei=j d'
e)stufe/lic' e)k qeme/qlwn a)/naktaj,
5 ou)k e)na/riqmoj gegaw\j e)n
proma/xoij )Axaiw=n,
6 a)ll' a)po\ krana=n i)qara=n na=ma ko/mize dusklh/j:
7 nu=n d' e)j (Omh/reion e)/ba ke/leuqon
8 sa\n xa/rin, a(gna\ polu/boule Palla/j.
9 Tri\j ma/kar o(\n su\ qum%=
10 i(/laoj a)mfiderxqv=j:
11 o(/d' o)/lboj
12 a)ei\ pnei=.

Sunt qui legant (A.S.F. GOW, Bucolici Graeci, Oxford 1952):
1 )Androqe/# dw=ron o( Fwkeu\j kratera=j
mhdosu/naj h)=ra ti/nwn )Aqa/n#
3 ta=moj e)pei\ ta\n i(era\n khri\
puri/pn% po/lin v)qa/lwsen,
5 ou)k e)na/riqmoj gegaw\j e)n proma/xoij )Axaiw=n,
7 nu=n d' e)j (Omh/reion e)/ba ke/leuqon
9 Tri\j ma/kar o(\n su\ qum%=
11 o(/d' o)/lboj
12 a)ei\ pnei=.
10 i(/laoj a)mfiderxqv=j:
8 sa\n xa/rin, a(gna\ p olu/boule Palla/j.
6 a)ll' a)po\ krana=n i)qara=n na=ma ko/mize dusklh/j:
4 Dardanida=n, xrusobafei=j d' e)stufe/lic' e)k qeme/qlwn a)/naktaj
2 w)/pas' )Epeio\j pe/lekun, t%= poka\ pu/rgwn qeoteu/ktwn kate/reiyen ai)=poj,
Alii (Legrand-Buffière) eandem formam in circulum digestam proponunt.

)Wio/n
Kwti/laj
m a t e/ r o j
th= to/d' a)/trion ne/on
D w r i/ a j a) h d o/ n o j:
pro/frwn de\ qum%= de/co: dh\ ga\r a(gna=j
li/geia/ nin ka/m' a)mfi\ matro\j w)di/j.
To\ me\n qew=n e)ribo/aj (Erma=j e)/kice ka=ruc
fu=l' e)j brotw=n, u(po\ fi/laj e(lw\n pte/roisi matro/j,
a)/nwge d' e)k me/trou monoba/monoj me/gan pa/roiq' a)e/cein
a)riqmo\n ei)j a)/kran deka/d' i)xni/wn, ko/smon ne/monta r(uqmw=n,
qow=j d' u(/perqen w)ku\ le/xrion fe/rwn neu=ma podw=n spora/dhn pi/fausken,
i)/xnei qenw\n ga=n, [parqe/nwn] panai/olon Pieri/dwn o(mo/doupon au)da/n,
qoai=j i)/s' ai)o/laij nebroi=j kw=l' a)lla/sswn, o)rsipo/dwn e)la/fwn te/kessin:
tai/ t' a)mbro/t% po/q% fi/laj matro\j r(w/ont' ai)=ya meq' i(mero/enta mazo/n,
pa=sai kraipnoi=j u(pe\r a)/krwn i(e/menai posi\ lo/fwn kat' a)rqmi/aj i)/xnoj tiqh/naj
blax#= d' oi)w=n polubo/twn a)n' o)re/wn nomo\n e)/ban tanusfu/rwn .u(p'. a)/ntra Numfa=n:
kai/ tij w)mo/qumoj a)mfi/palton ai)=y' au)da\n qh\r e)n ko/lp% deca/menoj qalama=n muxoita/t%
r(i/mfa petro/koiton e)klipw\n o)/rous' eu)na/n, matro\jplagkto\n maio/menoj balia=j e(lei=n te/koj:
k#)=t' w)=ka boa=j a)koa\n meqe/pwn o(/g' a)/far la/sion nifobo/lwn a)n' o)re/wn e)/ssutai a)/gkoj:
tai=j dh\ dai/mwn kluto\j i)=sa qooi=j posi\ done/wn polu/ploka meqi/ei me/tra molpa=j.

Cert.Vat. XXVI 1983 - Sancta Trinitas (adatt.)

O
ter
sacra
Trinitas
Deitas unica
Pater et Filius
Spiritusque Sanctus
Splendet illa Veritas
O m n i p o p u l o tu O

Fontes carminum Graecorum potiores sunt

Anthologia Palatina L.XV [3700 epigr. 500 a.Ch. - 1200 p.Ch.];
Antigonus Char. (s.III a.Ch.), (Istori/wn parado/cwn sunagogh/ [collectio mirorum eventuum];
Apollonius Soph (s.I p.Ch.);
Athenaeus (s.II-III), Deipnosofistai/;
Clemens Alex., Strw/mata;
Coricius Gaz. (s.VI), Crys. (s.III a.Ch.), Peri\ a)pofatixw=n [de sententiis negativis];
Demetrius Phal. (s.IV-III a.Ch.), Peri\ e(rmhnei/aj [de interpretatione];
Diodorus Sic. (s.I a.Ch.);
Diogenes Laertius (s.III p.Ch.); Dio a Prusa (s.I-II); Dionysius Alicarnasseus (s.I a.Ch.);
Ephestio (s.II p.Ch.), )Egxeiri/dion peri\ me/trwn [manuale de metris];
Helianus Prenestinus (s.II);
Hermogenes Tarsensis (s.II), Peri\ i)dew=n;
Herodianus (s.II), Peri\ sxhma/twn [de figuris rhetoricis];
Etymologicum Genuinum;
EtymologicumGudianum;
Etymologicum Magnum; Eustatius (s.XII);
Macrobius (s.V);
Maximus Tyrius (s.II), Diale/ceij [dissertationes];

Peri (/Uyouj [Sublime];
Proclus (s.V);
Servius (s.IV);
Synesius (s.IV),
Stephanus (s.V),
Stobaeus (s.VI),
Strabo (s.I a.Ch.);
Suda (s.X), Lexicon;
Themistius (s.IV);
Theophrastus Heresius (s.IV a.Ch.);
Theo Alexandrinus (s.I-II), Progumna/smata [exercitia];
TZETZE Ioannes (s.XII).

Fränkel Lex:
In 6m verbum desinit antea vel cum II longo; sin autem, verbum quod incipit ante II longum ad caesuram vel diaeresim desinit:
-1 vv -2 vv _ -3 vv -4 vv -5 vv -6 v
namque fluentisono prospectans litore Diae (CAT., LXIV, 52).
Functio carminum est

1.conativa si per exhortationes, quaestiones, preces, auditores conatur movere;
2.emotiva si poetae animi motus declarat;
3.metalinguistica si codicibus innititur;
4.poètica vel aesthetica si nuntio innititur;
5.referentialis seu denotativa si innititur rebus scientiphicis, technicis, ephemeridum...

HOME PAGE

Scrivi